ÖZDENETİM (İÇ DİSİPLİN-DIŞ DİSİPLİN)

Disiplin bireylerin içinde yaşadığı topluluğun genel düşünce ve davranışlarına uymalarını sağlamak amacıyla alınan önlemlerin tümü olarak tanımlanabilir.

Biz, disiplini aile ve ev ortamımız için düşünürsek; disiplin o evin ve ailenin değer, düşünce ve davranışlarına uygun, yapılması ve yapılmaması gereken davranışları içeren bir

önlem sistemi yani davranış düzenidir.

Disiplin kavramı zaman zaman değişik anlamlara gelebileceği gibi uygulanış biçimi sırasında yanlış tutumlar olumsuz sonuçlara da yol açabilir. Uygulama tarzına göre disiplini 2 bölümde inceleyebiliriz. Dış kontrollü disiplin ve iç kontrollü disiplin (özdenetim).

Dış kontrollü disiplin; çocuğumuzun davranışlarını kontrol etmek ve istediğimizi yaptırabilmek amacıyla kızma, bağırma, azarlama, tehdit, sözle hor görme ve sevgiyi esirgeme gibi yöntemlerdir. Kısıtlayan-cezalandıran disiplin türünde, çocukları denetlemek için çaba harcanırken, öğreten, eğiten türdeki disiplinde onları etkilemek için çaba harcanır. Çocukları etkilemek ve denetlemek arasındaki farka dikkat etmek gerekir.

İç kontrollü disiplin; yani özdenetim, kişinin bazı kuralları benimsemesi ve dış uyarılara gerek kalmadan bu kurallara kendi kendine uyması veya uygulamasıdır. Aslında çocuklarımızda varmak istediğimiz sonuç budur. Bu şekilde hem anne ve babalar sürekli ikaz ve kontrol rolünden kurtulur, hem de bu nedenle oluşabilecek sürtüşme ve sorunlar önlenmiş olur. Yapılan araştırmalar, kendi kendini disipline etmiş kişilerde denetim odağının kişinin içinde, başkalarının koyduğu disiplinde denetim odağının kişinin dışında olduğunu göstermiştir.

Özdenetim eğitiminde, ilk temel yaklaşım çocuklarımıza ne yapıp ne yapmaması gerektiğini açıklamak, ona yol göstermektir. Ev içinde hareket etmeye başlayan çocuklarımız ne yapacağı ve nasıl hareket edeceği, yani evin kuralları hakkında açıklama, bilgi, eğitim almamışsa, haliyle yanlışlar yapacak bu nedenle ikaz edilecek veya cezalandırılacaktır. Çocuklarımız deneme yanılmalarla neyi yapıp yapmaması gerektiğini öğrenecek ama her zaman nedenini öğrenemeyecektir.

Dr. A. Yörükoğlu bunu, “Bir ustanın çırağına sanatını öğretmesine” benzetir; “Usta çırağını işin kolayından başlayarak eğitir. Öğretimini onun gelişim hızına göre ayarlar. Yavaş yavaş sorumluluk verir. Başarısını destekler, yanlışını düzeltir. Nerede güveneceğini, nerede başında durup bekleyeceğini bilir. Ona yanılma payı bırakır. Toyluk yanılgılarını bağışlar. Beğenildiğini gören çırak da işine dört elle sarılır. Ustasına benzemek ve ona yetişmek için tüm yeteneğini ve çabasını ortaya koyar.” der.

Evde disiplin sağlamak için salt otorite ve güç kullanmaya gerek yoktur. Bu konuda bilgili olmak, bilinçli hareket etmek, tutarlı davranmak ancak aynı zamanda da sabırlı ve hoşgörülü olarak çocuklarımızın karşısına geçeceğimize, onun safında olup onu desteklemek yeterlidir. Bu tür bir yaklaşımla özdenetim daha sağlıklı ve kalıcı bir şekilde elde edilir.

Özdenetim (İç Disiplin) Nasıl Elde Edilir ?

1) Ev içindeki kurallar ve beklentiler katı ve değişmez değildir.

Kurallar çocuğun yaşına, kişilik yapısına ve özel durumlara göre düşünülerek uygulanır.

Kişilik yapısı:Bazı kurallar ve beklentiler çocuğun yapısı nedeniyle sorun haline gelebilir. Örneğin, bazı çocuklar daha heyecanlı bir yapıya sahiptir ve sabah okula giderken kahvaltı edemezler. Kural

adına çocuğa zorla süt, yumurta gibi besinler yedirmek hem çocuğun yapısına göre ağır bir mideyle okula gitmesine, hem de anneyle sürtüşmesine neden olur. Örneğin 3 yaşında bir çocuğun yemeğini hiç üstüne dökmeden ve çok düzgün yemesi beklenemez. Bu nedenle çocuğa kızmak, onu azarlamak faydasız hatta zararlıdır. Buna karşılık 10 yaşında bir çocuğun temiz ve düzgün yemek yemesi beklenmesi gereken gerçekçi bir yaklaşımdır. Özel durum:Herkesin ihtiyaçları o günkü fizyolojik duruma göre değişir. Eğer hastalık geçiriyorsak veya o gün bir şeye üzülmüşsek her zamankine göre farklı bir tutum içinde olabiliriz. Aynı durum çocuklarımız için de geçerlidir. Bu gibi durumlarda daha toleranslı olmak gerekir.

2) Çocuklarımıza kuralların nedenini açıklamalıyız.

3 yaşına kadar çocuklara “ bu böyle yapılır” veya “bu böyle yapılmaz” diyerek fazla açıklama yapmadan bazı davranışları yaptırmak daha kolaydır. Ancak 3-4 yaşından itibaren her şeyin nedenini öğrenmek isterler.

Örneğin, bütün çocukların kola içmeye bayıldığını fakat kolanın sağlığa zararlarından bahsedersek ve belirli günlerde, pazar günleri ve arkadaş davetlerinde içebileceğini belirtirsek,

çocuklar kural uygulayıcısının karşısında olmayıp, onun safına geçerek kuralı daha kolay benimseyebilirler.

3) Beklenen davranışları çocuklarımıza açıklamalıyız.

Şöyle yap böyle yapma yerine somut, açık, net bir anlatımla hangi davranışın ne zaman beklendiği uygun bir dille anlatılmalı, öğretilmelidir.

Örneğin, “Ayhan, yatarken önce pijamanı giyip dişlerini fırçalarsın. Ben de sana iyi geceler demeye geleceğim.” gibi bir davranış açıklaması da Ayhan’dan yatma zamanında ne gibi davranışlar beklediğimizi anlatır. Çocukları yanlış bir davranışta bulurken yakalamak yerine (neden hala yatmadın?) çocuğa iyi davranma şansı tanımak daha etkili ve kalıcıdır. Ayrıca açıklama alan çocuk kendini değerli hisseder ve aile büyüğü ile daha kolay işbirliğine girer.

4) Çocuklarımıza kuralların uygulanmasında aktif rol ve sorumluluk vermeliyiz.

Örneğin, Selim’in sabah kalkmaları sorun haline gelmişti. Bir türlü yataktan çıkamıyor, annesi birkaç kez çağırmadan kalkmıyordu. Sonunda beraberce bu soruna bir çare düşünürler ve Selim çalar saatle kalkan bir arkadaşı gibi yanına çalar saat ister. Çalar saat çaldığında Selim kalkacak ve anne “Hadi Selim!” demekten kurtulacaktır. Gerçekten de çalar saat sistemi ile Selim daha kolay kalkmaya başlamış, anne de dış uyarıcı rolünden kurtulmuştur.

5) Çocuklarımızın beklenir davranışlarını (veya ona yakın olanlar) ve çabasını takdir ederek pekiştirmeliyiz.

Örneğin “Sabahları “Hadi Selim!” demeden kendin kalkıp hazırlanman beni çok rahatlatıyor, devamlı peşinden koşmuyorum, daha az sinirleniyorum.”

“Aferin, odanı çok güzel toplamışsın. Doğrusu çok memnun oldum.” gibi.